‘Het gaat erom dat we méns blijven’
Door Peter Siebe
3 oktober 2023 – ‘Juist hier in de inrichting heb ik God teruggevonden’, vertelt Theo*. ‘Ik wist me geen raad met mijn leven. Toen zei iemand tegen me: “Ga maar eens mee naar de kerkdienst”. Dat heb ik gedaan. En daar heb ik liefde gevonden.’
Samen met vijf andere mannen zit Theo in de kring met ‘de dominee’, justitiepredikant Arjen Kwantes. Het ziet er gewoon en gezellig uit: keukentafel met kleedje, koffiepot en koektrommel. Met op tafel een gewone Bijbel: de Bijbel in Gewone Taal (BGT). Toch is deze Bijbelkring niet zo gewoon, want de deelnemers hebben wat op hun kerfstok. Dit is een gevangenis, de Penitentiaire Inrichting Heerhugowaard. Via een detectiepoortje, door twee deuren die alleen voor de dominee en mij open gingen, en langs een paar gangen en trappen ben ik bij de Bijbelkring aangekomen. Wat ik vandaag wil weten is: wat de Bijbel betekent voor gevangenen.
Dominee Kwantes kreeg vorig jaar 100 Bijbels in Gewone Taal (BGT) cadeau van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG). Daarvan zijn er nu nog zo’n 25 over; de andere 75 zijn weggegeven aan gevangenen. Mark is blij met zijn BGT: ‘Ik heb echt geen zin om in de Bijbel te lezen en dan telkens te moeten uitzoeken wat een woord betekent.’
Mens blijven
‘We komen hier om hoop te houden’, zegt John, een van de andere deelnemers aan de Bijbelkring. Hij ziet eruit als een bodybuilder waar je beslist geen ruzie mee wilt krijgen. ‘De meesten van ons waren al gelovig. Maar we hebben foute dingen gedaan en daarvoor worden we gestraft. Dan wil je de hoop niet verliezen, en je zoekt kracht. Daarom zijn we hier met de Bijbel bezig.’ Elias vult aan: ‘Het gaat er vooral om dat we méns blijven. We zijn meer dan onze detentie. Dit is geen poppenkast, we zijn serieus bezig!’
Vanmorgen bespreekt de kring 2 Thessalonicenzen 2, over Jezus’ terugkomst en de misleiding en verleiding die daaraan voorgaan. De mannen vertalen wat ze lezen direct naar hun eigen leven. ‘Je raakt van het pad af’, zegt Theo, ‘en daar probeert de duivel je te houden. Ik kreeg een schuldgevoel omdat ik mensen naar de kl*** had geholpen en wilde mezelf beter voelen. Dus ging ik met mijn geld mensen helpen. Maar dat loste niks op.’ Elias: ‘Gokken, geld, alcohol, dat zijn verleidingen. Ook al ben je gelovig, als je de hoop verliest kun je zwichten voor zo’n verleiding. Het is een heel actuele waarschuwing.’
Vrije ruimte
‘Deze kamer geeft de gevangenen een vrije ruimte’, vertelt Kwantes me als de Bijbelkring voorbij is. Hij werkt sinds 2010 als geestelijk verzorger in deze gevangenis. ‘In de gespreksgroepen de ik hier houd, kunnen ze vrijuit praten. Dat kunnen ze op hun afdeling niet.’
Net zo belangrijk zijn de een-op-een-gesprekken die hij met gedetineerden heeft. ‘Daar kunnen ze hun problemen op tafel leggen. Ook komen daar de emoties los. Die laten ze verder niet zien, want je houdt je groot, dat is in de gevangenis een ongeschreven wet.’
Het wekelijkse christelijke hoogtepunt is de zondagse kerkdienst. Zo’n 40 tot 50 van de in totaal 250 gedetineerden bezoeken deze dienst. Kwantes neemt me mee naar de kerkzaal, waar een indrukwekkend, wand vullend schilderij hangt van het Nieuwe Jeruzalem uit Openbaring 21. Gemaakt door een gedetineerde en vol symboliek: de stad heeft kerken, maar ook een synagoge en een minaret.
Blikje cola
‘Applaus voor het Bijbelgenootschap!’ Zo word ik als NBG-medewerker welkom geheten, als ik ’s middags dezelfde gesprekskamer opnieuw binnenstap. Nu bij een andere groep, de gesprekskring. Ze branden meteen los: ze vinden de BGT ‘een geweldige Bijbel, want daarin kun je alles begrijpen.’
Deze kring is flink wat groter. De twaalf deelnemers gaan in gesprek over vergeving, aan de hand van Matteüs 18:21-35 uit de BGT. Daar vertelt Jezus een verhaal over een koning die zijn dienaar miljoenen kwijtscheldt. Toch is deze man niet vergevingsgezind: hij gooit iemand die hem een paar duizend schuldig is, in de gevangenis. ‘Wat vinden jullie van die reactie?’ vraagt Kwantes aan de groep. ‘Zoiets gebeurt hier elke dag!’ roept Hans. ‘Je maakt ruzie over een blikje cola die iemand jou nog moet terugbetalen. En dan ga je zijn hele cel verbouwen!’ De mannen herkennen dit. Want je zit opgesloten, maar je bent vanbinnen nog steeds haatdragend of gefrustreerd en je ontploft zomaar. ‘Als iemand elke dag iets uit je cel pakt, word je vanzelf wantrouwig’, zegt Theo. ‘En dan is vertrouwen heel lastig.’
Maar, zegt Johan, ‘Je kunt toch ook niet eindeloos alles maar pakken (= incasseren, PS) want anderen je aandoen?’ Daar zet John meteen iets tegenover: ‘Als ik niet vergeef, blijf ik zelf met de shit zitten.’ En daar haakt dominee Kwantes op in: het gaat in dit verhaal zowel om vergeving vragen als om vergeving krijgen. ‘In beide gevallen is het belangrijk dat jij je eigen stukje doet, ook als die ander jou niet om vergeving vraagt of jou geen vergeving schenkt.’ De mannen knikken instemmend.
Tweede kans
Wat drijft Arjen Kwantes om met de Bijbel te werken onder gevangenen? ‘Ik werkte in de grafische industrie en kwam voor het eerst in deze gevangenis als muzikant’, vertelt hij. ‘Ik moest gitaar spelen in de zondagse kerkdienst. Wat ik meemaakte raakte me zo, dat ik het over een andere boeg heb gegooid en nu geestelijk verzorger ben. Ik geloof in een tweede kans voor deze gemarginaliseerde mensen. Al snel werd me duidelijk dat heel wat gevangenen een kerkelijke achtergrond hebben. Als ik dat hoor, neem ik contact op met hun voorganger. Die komt dan op bezoek voordat deze gedetineerde vrij komt.
De mannen weten dat je een Bijbeltekst heel verschillend kunt lezen en toepassen. Daarom lezen ze graag samen met anderen en leren ze van elkaars mening. En je merkte hoe ze het Bijbelverhaal rechtstreeks doorvertalen naar hun eigen situatie: “Als ik van iemand een winkelbox krijg – een gewaardeerd cadeau in de gevangenis – moet ik niet vervelend doen over een pakje shag”. (Een winkelbox is een doos met persoonlijke boodschappen, die gedetineerden kunnen verdienen als ze ervoor sparen, PS). Als een Bijbelverhaal op die manier landt, vind ik dat fantastisch.’
Ook in de een-op-een-gesprekken met gedetineerden opent Kwantes de Bijbel. ‘Met een man die ver bij God vandaan was geraakt, las ik Psalm 139. Waar je ook heen vlucht, God is er. Hij werd stil, en daar is heel wat voor nodig bij een gedetineerde. De psalm kwam echt bij hem binnen. En dan besef ik: hier doe ik het voor.’
*) alle namen van gedetineerden in deze reportage zijn gefingeerde namen.
Peter Siebe is journalist en werkt als persvoorlichter en eindredacteur bij het NBG.
Online